[*] Il testo è tràdito, in tre diverse redazioni, dal codice dell’Archivio Capitolare di San Giovanni in Laterano A. 70 (siglate da Valentini-Zucchetti con A, A1, A2); si tratta di un codice membranaceo di cc. 58, scritto da più mani. La redazione più antica è opera di un anonimo del XII secolo, la seconda redazione risale al XIII secolo, la terza è del XIII secolo, e presenta un prologo, in cui un non altrimenti noto Giovanni diacono, canonico della basilica Lateranense, afferma di aver rinnovato il libellus aggiungendo solamente cose che, essendo canonico della basilica, lui stesso aveva visto o aveva conosciuto.
Il testo è contenuto inoltre nei seguenti manoscritti:
- Città del Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Reginensis Lat. 712 (E), cc. 86a-89a; membranaceo, risalente al 1185 circa.
- Roma, Biblioteca Nazionale Centrale, Sessoriano 290 (J), cc. 8-33; cartaceo, datato al XV secolo.
- Roma, Biblioteca Vallicelliana, B.51 n.3 (B), cc. 96a-114b (Liber de Sanctis Sanctorum di Giovanni Diacono); membranaceo e cartaceo, scritto da mani diverse, datato al XV secolo.
- Roma, Archivio di San Giovanni Laterano A.33; membranaceo, risalente al XVI secolo.
La Descriptio è contenuta anche in un gruppo di sette manoscritti di Parigi, Bruxelles, Vienna. Piccoli estratti sono nei manoscritti:
- Cambrai, Mediathèque municipale, 802, databile al XII secolo.
- Valenciennes, Bibliothèque municipale, 40, del XII secolo.
- Reims, Bibliothèque municipale, 378, risalente forse al XV secolo.
- Venezia, Biblioteca Marciana, Lat. XIV 259 (collocazione 4611).
[1]Proverbi 25,2: “E’ gloria di Dio nascondere le cose; ma la gloria dei re sta nell’investigarle”
[2]qui ] quod L
[3]Matteo 25, 24-28: “Venuto infine colui che aveva ricevuto un solo talento, disse: Signore, so che sei un uomo duro, che mieti dove non hai seminato e raccogli dove non hai sparso; per paura andai a nascondere il tuo talento sotterra; ecco qui il tuo. Il padrone gli rispose: Servo malvagio e infingardo, sapevi che mieto dove non ho seminato e raccolgo dove non ho sparso; avresti dovuto affidare il mio denaro ai banchieri e così, ritornando, avrei ritirato il mio con l'interesse. Toglietegli dunque il talento, e datelo a chi ha i dieci talenti.”
[4]et gratum ] est et gratum aggiunto in margine dalla stessa mano con segno di richiamo B
[5]verum ] sed M
[6]reverendam ] reverentiam B
[7]ingratas ] ingratam A2, om. B
[8]antiquorum ] antiquam M
[9]sanctuarii ] corr. su sanctuarum B
[10]Matteo 5,3: “Beati i poveri in spirito, perché di essi è il regno dei cieli.”
[11]Esodo 29
[12]vestrae om. A2
[13]Luca 12, 7: “Anche i capelli del vostro capo sono tutti contati. Non temete, voi valete più di molti passeri.”
[14]Dominus om. A2
[15]suae om. A2
[16]brachio ] le lettere brachi, qui e nei righi seguenti, si leggono in B, ma sono invece svanite in A2
[17]et ] in A2
[18]disponente ] disponite B
[19]Il prologo è omesso in AA1EJ
[20]IN ̴ SANCTI ] INCIPIT DESCRIPTIO SANCTUARII SANCTE LATERANENSIS ECCLESIE E, In nomine et individue sancte trinitatis, patris et filii et spiritus sancti Amen J, IN NOMINE SANCTAE ET INDIVIDUAE TRINITATIS M
[21]Incipit ] In nomine sancte et individue trinitatis incipit E
[22]supremo ] corr. su supreme A2
[23]Dei om. J
[24]ecclesiae om. E
[25]de archivis ̴ gestis om. AE
[26]videlicet ecclesia om. AE
[27]et ̴ prerogativa] om. A, est, quae E
[28]apostolicae ] apostolice dignitatem et excellentiam iure AE
[29]Salvatoris ̴ Christi om. AE
[30]dominationem ] dominatum E
[31]quae ] ob que A
[32]etiam om. AE
[33]obsequium ] obsecram A
[34]multi ] multum A
[35]hic conveniunt oratores ] oratores huic conveniunt E , oratores qui hic conveniunt A
[36]quam om. J
[37]notatum ] manifestum AA1EJ
[38]conveniunt ] veniunt E
[39]Deum ] dominum A , om. E
[40]Ihesum ] Ihesu A
[41]dominum ̴ sanctissimum ] om. E , sanctissimum ] sanctorum M
[42]aeternae ] aeternorum M
[43]supernorum svanito in A
[44]domini nostri om. E
[45]gloriosam ipsius om. E
[46]caelo ] svanito in A , coelum M
[47]gloriosissimi adventus om. E
[48]apostoli om. E
[49]erexerunt ] direxerunt M, svanito in A
[50]ineffabilis om. E
[51]senatores ] senatoris E
[52]scilicet om. E
[53]videlicet om. E
[54]domini nostri om. E
[55]catholicae ] et catholice A
[56]supra ] super M
[57]effuderunt ] fuderunt E
[58]superni ] eterni E
[59]Augusti ] Augustus M
[60]Ihesu om. AA1EJ
[61]aliquandiu om. E
[62]bonum om. M
[63]enim om. E
[64]consilium ] responsum E
[65]mundatus ] sic mundatus AMEJB
[66]sic ] om. AJ, cancellato in B
[67]innoxiumque ] innoxium A2B
[68]effundere om. J
[69]apostoli ] apostoli Dei E
[70]accipere promeruit ] recipere meruit E
[71]revelationem ] confessionem A2
[72]Christi ] domini AA1EJ
[73]Constantinus ] rex E, rex constantinus AA1J
[74]Christum ] om. E, est Christum in aggiunto fuori di rigo in E
[75]qui se svanito in A
[76]penitus ] et penitus B
[77]toto om. E
[78]consueverant ] convenerant A, segue Octava vero die ̴ fecit ipse dedicari AA1J (cf. Vita s. Silvestri in Mombritius, II), Constantinus cultor ̴ imperiali palatio E (cf. Vita s. Silvestri in Mombritius, II. In AE segue il cap. 13, in A1J segue il cap. 4
[79]in terris om. J
[80]honorare ] In B1 segue Similis eademque institutio remissionis facta probatur in hac prima et sacrosancta basilica .Va. feria in Caena Domini, quando a domno apostolico consecratur sacrum chrisma, quando et haeretici contumaces, et extollentes se adversus hanc sanctam catholicam et apostolicam Ecclesiam, publicae excomunicationis maledictione apostolica sententia traduntur Satanae in interitum carnis, ut tandem miserante Deo resipiscentibus illis a diaboli laqueis spiritus eorum salvus sit in die domini nostri Ihesu Christi
[81]sacrosanctae Romanae ecclesiae ] sacrosancte romane ecclesie beati Petri Edict. Const. AA1J
[82]in om. J
[83]per tempora ipsi ] pro tempore ipsius Edict. Const.
[84]fidem Christianorum vel stabilitatem ] Fidei Christ. stabilitatem Edict. Const.
[85]Doctor Paulus ] beatus paulus AA1J
[86]in finem ] ad finem J
[87]sanctorum ̴ corpora ] sanctum doctoris quiescit corpus Edict. Const.
[88]Lateranense ] lateranensem A
[89]Deo om. J
[90]in ] Edict. Const.; om. codd.
[91]Statuimus ] In A segue di altro inchiostro e di altra mano, ma dello stesso tempo, il cap. 16, in A1 invece il cap. 2
[92]Sicut enim om. AA1JB1. In A1B1 il tit. DE PRIVILEGIO IMPERATORIS CONSTANTINI ROMANO PONTIFICI FACTO
[93]in om. B
[94]beati om. J
[95]legitur om. AA1JB1
[96]commemorat ] In AA1JB1 segue: et pro antiquo usu multas hec imitari dicit ecclesias in eisdem ita legitur. Constantinus imperator quarto (IIII A1JB) die sui baptismatis privilegium ecclesie romane pontifici contulit, ut in toto orbe sacerdotes ita hoc (hunc J) caput habeant, sicut omnes iudices regem, e poi in A: «Utile ̴statuimus», in A1JB1: In quo ̴statuimus».
[97]Quam ] Quam ecclesiam M
[98]recolit et veneratur ] veneratur et recolit A1B1 e segue: Idem vero prefatus imperator constantinus christiane fidei quam noviter susceperat piissimus (imperator agg. B) amator et cultor prefatam basilicam sicut incomparabili sanctuario et omni mundo ammirabili ditavit, ita quoque pretiosissimis (et agg. J) ornamentis argenteis et aureis ac lapideis exornare curavit.
[99]apostolorum ] sanctorum M, sanctorum apostolorum B
[100]celebratur ] celebrabatur JB
[101]Haec ̴ Dominus om. M
[102]qui ] qui aggiunto in margine con segno di richiamo, dalla stessa mano, B
[103]festivitatis ] festivitatibus J
[104]Mille unius ] Milium J , M. Itorum B
[105]domno om. J
[106]sacrum ] sanctum JB
[107]ISTIUS ̴ BASILICAE ] EIUSDEM ECCLESIE A1B1, Tit. om. J che però ha tre righi in bianco
[108]commissa ] compromissa B1
[109]usque om. A1JB1
[110]nullis ] nullus A2, nulla M
[111]legibus ] legitur MB
[112]Vocatur ] Appellatur A1B1 , Apellatur J
[113]ibi om. M
[114]Sedes ] Ac sedes A1JB1
[115]quia ] qua J
[116]sedes Romanae ] sedes romana B
[117]eius episcopus om. A1JB1
[118]illo ] illa A1JB1
[119]Et ̴ hoc ] Exinde A1JB1
[120]accipiunt fomentum ] In B nel margine si legge, della stessa mano: unde recte credatur quod, sicut caput ecclesiarum est, sic caput et fons est omnium indulgentiarum quod unum est
[121]Honoratur ] In A1 (di mano, pare, un po’ diversa dalla precedente) JB segue: Quam constantinus piissimus imperator sicut superius scriptum est edificavit. Silvester papa dedicavit. Cuius dedicatio per totum orbem quinto idus novembris celebritate debita sollepniter celebratur et colitur; e si ripete: Inscribitur enim DEDICATIO BASILICAE SALVATORIS.Inde est quod quaecumque ecclesia per Urbem atque per orbem Salvatoris vocabulo specialiter intitulatur, in praefata die ipsius celebritatis memoriam recolit et veneratur e quindi: Idem vero prefatus imperator constantinus christiane fidei quam noviter susceperat piissimus (imperator agg. B) amator et cultor prefatam basilicam sicut incomparabili sanctuario et omni mundo ammirabili ditavit, ita quoque pretiosissimis (et agg. J) ornamentis argenteis et aureis ac lapideis exornare curavit. Poi in A1B segue DE ORNAMENTIS ET DONIS QUIBUS CONSTANTINUS IMPERATOR… e in J (dopo tre righi in bianco per il titolo) Et ibi virga Aaron, quae fronduerat... Il cap. 3 in AA1JB è più avanti e si legge un po’ diversamente: DE SANCTUARIO QUOD HELENA DE TEMPLO IERUSOLIMITANO (HIEROSOLIMITANO B) DETULITA1B. Quindi in A si salta un rigo (in A1B il tit. DE ANSCONSIONE ET REVELATIONE ARCAE QUO TEMPORE FUERUIT) e segue il passo: Inde nonnulli dubitant (v. nota 197)
[122]ibidem om. M
[123]sanctuarii ] sanctuarium cod.
[124]attulerat ] attulerit B
[125]nominare ] In A2 seguono due righe in bianco, poi una mano diversa, della stessa epoca o di poco posteriore, ha aggiunto il resto del capitolo
[126]mille ] millesimo B
[127]Questo capitolo in B è ripetuto più avanti una seconda volta (alla fine del cap. 10), si distinguono le varianti di questa seconda redazione con B1, Tit. om. AEJ, DE SANCTUARIO ET ARCA IN BASILICA SALVATORIS A1B1
[128]In ̴ dicata ] In ecclesia lateranensi AE, In ecclesia vero lateranensi A1JB1
[129]cathedrae ] cathedra AA1A2BB1
[130]eiusdem ] in eiusdem M
[131]ara om. E
[132]principalis ] principali M
[133]inferius ] interius EB1, ulterius J, et exterius agg. nel margine inferiore con inchiostro più chiaro dalla stessa mano e con segno di richiamo in E
[134]superius ] exterius AA1EJB1
[135]superius ] parvum AA1EJB1
[136]est ] est et A1EJB1, q̅t et A
[137]Atque ̴ inferius add. A2
[138]apostolus om. E
[139]In ̴ candelabra ] et cetera A2EB, svanito in A, om. B1
[140]In ̴ et ] Et J
[141]quae om. B1
[142]Paolo, Lettera agli Ebrei 9,2
[143]turibulum ] In A1JB1 segue et archa testamenti
[144]et propositio ̴ turibulum et molte parole sono svanite in A
[145]et mensa ̴ sanctorum om. E
[146]Et ] Est B, Et est ibi A1B1, Est ibi etiam E
[147]ibi ] est J
[148]aquae om. B1
[149]piscibus ] panibus E
[150]Item ] De AE, et A1 (con avanti due lettere rase che erano certamente It) J
[151]suorum om. B1
[152]nostro om. E
[153]quae ̴ in ea add. A2
[154]eiusdem om. E
[155]et Redemptoris ] et redemptoris nostri AA1JB1, om. E
[156]Et om. B
[157]Et ̴ domini ] add. nel margine, della stessa mano o di altra contemporanea, A2
[158]sanctissimum ] sanctissimi J
[159]corpus ] corpus sanctus A
[160]quod ̴ involutum ] om. E
[161]Christi ] non si legge in A, om. E
[162]et ] et de E
[163]praecursoris Christi ] om. E, praecursoris domini AA1JB1
[164]Tunica ̴ apostoli ] Tunica
[165]et evangelistae ] et evangelistae Iohannis AA1B, Iohannis E
[166]qua ] que A1JB, et B1
[167]supposita ] superposita JB1
[168]Eiusdem ̴ trium ] Le parole sono svanite in A
[169]Super ̴ etiam ] le parole sono svanite in A
[170]Super quod om. EB
[171]papa ] papa tantum E
[172]est ] super quod est E
[173]sanctorum ̴ apostolorum ] petri et pauli E
[174]revera ] rev
[175]locutas ] locutus B
[176]Super ̴ somnium ] solo AA1EB
[177]sacrosancto ] sancto BAA1E
[178]in praesenti ] nunc E
[179]Domino om. B
[180]dedicata ] dicata E
[181]beatae ] sancte AA1EB
[182]virginis ] virgini B
[183]et om. B
[184]electro ] electo AA1
[185]necnon aliorum ] et aliorum E
[186]salvatoris ] domini nostri AA1EB
[187]Christi ] Segue filii dei in A1 (un po’ fuori del rigo e d’inchiostro più chiaro o svanito) B1, in J dei
[188]nulli ] ulli AA1B
[189]licet ] numquam licet AA1E, numquam liceret B
[190]Sub ̴ accedere ] è messo però in A dopo Testamenti, prima del titolo del cap. 7, e in B dopo cernuntur, all’interno del capito 6; accedere ] In J segue, dopo tre righi in bianco, per il titolo, il capitolo 7
[191]semper ] super E
[192]luminare ] mirare A
[193]iam fuerat ] tam fuerit A, ita olim fuerat ME
[194]huc ] om. JBA1, huic E
[195]quidam ] quondam M
[196]redeunt] In AA1EJ segue, e in E si ripete, Quorum septem civilia hic describenda… del capitolo 9
[197]Invece di questo capitolo, in AA1B (il passo ricorre più avanti anche in EJ) si legge: «Inde nonnulli dubitant»... Poi si passa in A1AEB (qui si ripete) al capitolo 9 e in J a IN CHRISTI NOMINE. BREVE RECORDATIONIS DE CONSUETUDINE ALTARIS SANCTI SALVATORIS, QUID INDE CLERICIS EIUSDEM ECCLESIAE VEL IPSI ECCLESIAE COMPETAT DE MEDIETATE SCILICET EPISCOPORUM e cap. 19, dopo due righi in bianco
[198]Verum ] [V]erbum J
[199]et om. M
[200]iudicii ] inditii J
[201]Sofronio Eusebio Girolamo, che tradusse l’antica versione greca ed ebraica della Bibbia in latino, la Vulgata
[202]Aurelio Ambrogio, meglio conosciuto come Sant’Ambrio, scrisse il trattato De Officiis
[203]passione ] J salta un rigo e inizia un nuovo capitolo
[204]habuerunt ] habuerint J
[205]Sant’Egisippo, acerrimo difensore del Vangelo
[206]commemorant ] commemorat J
[207]et om. B
[208]Cherubin ] Questa parola e parecchie altre fino a ingemuerunt Iudaei, quam quod sono svanite in A2
[209]in om. JB
[210]universa ] interiora JB
[211]facultas ] sacramenta J
[212]manifesta ] J salta un rigo e inizia un nuovo capitolo
[213]nichilominus ] nichil omninus A2
[214]Luca 1,11: Apparuit autem illi angelus Domini, stans a dextris altaris incensi
[215]Sanctorum venerabantur om. J
[216]In J seguono cinque righi in bianco
[217]Tit om. J
[218]fuerunt ] fuerint J
[219]doctor om. J
[220]Si ricorre all’autorità testuale di San Girolamo
[221]Hierosolima ] così solo B
[222]monimentum ] monimenti B
[223]et om. J
[224]ea in delubrum ] candelabrum J
[225]unde ] M, pare manchi in A2, manca inJB
[226]vectibus ] Nell’interl., di mano posteriore, id est tabulis Moisi et aliis que intus ponebant A2
[227]cernuntur ] In A2 segue di altra mano, dello stesso tempo o di poco posteriore, Hic deest. Require post nomina paparum † hoc sig. E infatti il passo Hoc etiam ̴ Testamenti si ritrova più avanti (v. nota 584). Poi in A2 segue Sub altari isto sacrosancto...(cap. 4). In J, dopo tre righi in bianco per il titolo, segue il cap. 3
[228]eloquentissime ] eloquentissimus J
[229]velo ] vello J
[230]ad om. J
[231]sacerdotum ] sacerdotii J, corr. su sacerdotum B
[232]et om. M
[233]velo ] vello J
[234]Testamenti ] In J segue concessio facta ecclesie romane a Constantino imperatore, pubblicato in parte dal Lauer, Le palais de Latran, p. 407; poi, nella carta seguente, le iscrizioni Augustus cesar totum cum duceret orbem..., Agnoscant cuncti sacro baptismate functi..., Et sacra sit nomina reliquiarum..., Aula Dei hec similis Synay sacra iura ferenti..., Flavius Felix victor Constantinus (V. C. = Vir Clarissimus, cf. Lauer, op. cit., pp. 48-49) magister utriusque militie..., Hec est papalis sedes et pontificalis..., Dogmate papali datur ac simul imperiali..., su cui v. de Rossi, Inscr. Christ. II, pp. 305-307. In B segue cap. 4 Sub altari isto ̴ licet accedere
[235]caelestis ] superne E
[236]die ̴ cotidie ] ideo cotidie missa, matutini et vesperi E
[237]pulsator ] Segue quia ibi continua sanctorum sollempnitas in eternum erit AJ, quibus perpetua sanctorum gloria figuratur E
[238]est ] est etiam AJ
[239]Inde ̴ quod ] Et E
[240]in ea non cantatur ] in hac ecclesia non dicitur AEJ
[241]missam ] missas B, segue sicut in aliis ecclesiis in E
[242]pax ] pax est A
[243]iustorum ̴ augmento ] sanctorum christus est E e segue cap. 14, iustorum ipse Christus erit AJ
[244]Tit. om. A, J lascia un rigo in bianco; FREQUENTATUR ] In Lauer segue seu quod oratio dominica [in officiis]… cantatur in eadem ecclesia
[245]ecclesiarum ] ecclesia A2B
[246]orationem ] oratione B
[247]quae om. JB
[248]penitus om. J
[249]Questo tit. om. A2, dove però si è lasciato lo spazio in bianco per scriverlo in rosso, e così J, dove pure si è lasciato un rigo in bianco, e BB1, dove non si è lasciato alcuno spazio per il titolo, ma si va a capo iniziando un nuovo capitolo
[250]sacrosanctum om. AEB1
[251]vestimentum habetur sortitum ] vestimentum domini sortitum habetur non E
[252]et om. E
[253]supersedemus ] sedimus E
[254]domnum om. E
[255]et ̴ cardinales ] vel VII eius (om. E) collaterals AEB1
[256]eiusdem ] eiusdemque AEB1
[257]ebdomadarios ] In A si salta un rigo, e poi segue di altra mano, ma forse della stessa epoca o di poco posteriore, cap, 18. In A1 segue, di mano che presenta qualche piccola differenza dalla precedente, e in B questo passo, che J mette più sotto Umanum (Humanum B) genus a primi hominis in obedientia peccatis subditum fore considerans, de dei certa misericordia (ripete A1J), et ipsius sancte sedis presumens auctoritate, cui a domino dictum est: quecumque (quecunque J) solveris et cetera sancium (sancivit JB) ut omnibus diebus totius (tocius B) anni in lateranensi ecclesia cum devotione venientibus ac letitia (leticia B) perfruentibus maxima fiat remisso peccatorum. De quibus tam (tamen JB) digne deus (deo JB) satisfecisse noscuntur; in A1 (dove il resto della carta è in bianco) e B1 segue Sicut enim in gestis beati…, presente nel cap.1. In E segue: In hac ecclesia, ut supra dictum est, est tunica domini inconsutilis et de ligno domini, quod beata helena ibi de iherusalem attulit. Et quia hec eclesia, e poi cap. 3 tipum. In J, dopo tre righi in bianco per il titolo, segue «Inde nonnulli dubitant» (v. nota 197)
[258]etiam om. J
[259]septem om. E
[260]sunt nomina ] posita sunt AA1EJB1
[261]Ostiensis ] hostiensis codd.
[262]Rufinae ] ruphine E
[263].II. om. E
[264].III. om. E
[265].IIII. om. E
[266]Tusculanensis ] tusculanus B1
[267].V. om. E
[268].VI. om. E
[269]Praenestrinensis ] prenestiensis E
[270].VII. om. E, dove invece segue episcopus sabinensis. In J, dopo un rigo in bianco, segue In illo vero altari, super quod est praedicta imago Domini…, presente nel cap. 13
[271]quandoque ] quando qui A2
[272]et imperialis episcopus ] et idem apostolicus M
[273]sacratissimo om. A1JB1
[274]Salvatoris ] sanctissimi salvatoris A1JB1
[275]basilicae ] ecclesie AA1JB1
[276]debet om. J
[277]quando om. AA2JBB1
[278]sancti Petri ] pare cancellato in J
[279]ei ] etiam ei M
[280]sui om. A1B1
[281]In ̴ .XXVIII. ] Quando papa sancti petri vicarius in dominicis vel in precipuis sollempnitatibus missam celebrat in altare sancti salvatoris Lateranensis ecclesie ipsi, qui sacerdos est regalis et imperialis episcopus, immo patriarcha et apostolicus, predicti .VII. episcopi debent assistere cum .XXVIIII. E
[282]cardinalibus ] presbiteris cardinalibus A1B1
[283]in om. E
[284]legati ] accersiti AA1EJB1
[285]affuerint ] adfuerunt MA, affuerunt B, fuerint E
[286]cum ] rome cum AA1EB1
[287]basilica ] ecclesia AA1
[288]Lateranensi ] lateranensis J, laterans B
[289].XII. ] .VIII. A
[290].XVIII. ] .VIII. A
[291]diaconi ] In A1 la scrittura che segue è di altra mano
[292]isti om. M
[293]sunt om. A2JB
[294]basilicae ] ecclesie AA1B1E
[295]etiam ] enim AB1
[296]subdiaconi ] sub nell’interl. A1, subdiacones AE, diaconi B1
[297]palatini ] palatii AA1B1
[298]scilicet ] sed et E
[299]Et iterum ] Item A1B1
[300]Et ̴ subdiaconi om. ME
[301]schola ] subdiacones et scola E
[302]debent ] debet M
[303]officium ] cantum AA1EB1
[304]domnus om. AA1EB1
[305]papa ] pape AA1B1, dm̅ pape E
[306]basilica ] ecclesia AA1EB1
[307]Lateranensi ] lateranensis B
[308]palatini ] palatini subdiaconi A, palatii (palacii B1) subdiaconi A1B1, palatini subdiacones E
[309]epistolas ] epistolam MB
[310]et ] idest A1B1
[311]et ̴ basilica ] in ecclesia AA1B1
[312]Lateranensi ] lateranensis B
[313]necnon ] nec non et in ecclesia E
[314]ad mensam ] ad missam A2B, ad missas M; Rasura e poi ad prandium A, ad prandium A1EB1
[315]ipsius om. AA1EB1
[316]Sunt ̴ capellani ] et etiam acoliti presentes idest ceroferarii A; capellani ] ceroferarii A1EB1, acolythi M, accoliti E
[317]et ̴ lectores ] idest ceroferarii, lectores A1
[318]exorcistae et ostiarii ] exhorciste oristiarii B1B
[319]inibi est constitutum segue cap. 3 A1B1; in A1, prima del cap. 3, il resto della carta è in bianco, ma si vedono tracce di scrittura raschiata fino a metà della carta
[320]Lateranensi ] lateranensis J, lateran̅s̅ B
[321]Retro sub absida est ] om. A, est E
[322]in quo ̴ corpora ] ubi requiescunt corpora eorum AE. In A (dopo quattro righi e mezzo in bianco) e in E segue: In dextero latere ecclesie iacet agapitus papa (spazio bianco in A) et quidam alius papa iuxta sepulchrum eius. Et est in eadem parte infra ecclesiam, oratorium et altare sancte dei genitricis et verginis (Dei ̴ virginis om. E) Marie et sancti pancratii (panchratii E) martyris. Postea vero est altare sanctorum (sancti E) vincentii et anastasii martyrum. Ibi prope (quippe E) iacet gerbertus remorum archiepiscopus, qui papa effectus silvester fuit vocatus. Et (Et in E) eadem parte est (om. E) in medio ecclesie altare sancte crucis et sanctorum .XL. (.XII. A) martyrum. Iterum (I… A) in eadem parte, iuxta fores ecclesie, requiescit quidam papa, qui sergius ex (qui ̴ ex svanito in A) petro (petrus A) vocatus (vocitatus A) erat, et alexander papa qui fiut episcopus luccensis. Et inter duas fores quidam alius papa qui non habet epytaphium. In alia vero parte, id est in sinistro latere ecclesie, est altare sancti laurentii, deinde altare sancti nicolai. Postea vero in medio ecclesie est altare sancti antonii, in eadem parte inter duas columpnas sicut est in alia parte altare sanctorum .XL. martyrum (in A, dopo vocitatus erat, molte parole sono svanite e si legge solo… paschalis papa q… altare nycolai. Postea vero in medio… altar…). Quindi in A ed E si salta a Et iterum in hac parte, iuxta…, presente nel cap. 10
[323]ecclesiam ] ecclesia MJ
[324]sanctae Felicitatis ] sancti Felicis M, felicis B
[325]iacet om. M
[326]regulam ] regula J
[327]calicem ̴ libr. .II. om. JB
[328]basilicae ] ecclesie J
[329]Iterum ] Item M
[330]ipsis ] ipsius J
[331]ipsius ] istius J
[332]refert ] refertur B
[333]Et om. E
[334]iterum ] Svanito in A
[335]ecclesiae om. E
[336]basilicam ] ecclesiam AE
[337]praesulis ] presul A2
[338]dicitur esse, Summi Iohannis] esse, Iohannis dicitur E
[339]est vocatus ] nomen habuit AE
[340]fuit ] est E
[341]scriptum ̴ Sergius ] Svanito in A
[342]ipse ] ipsa̅s E
[343]istam ] totam E
[344]Tertius ̴ quam ] Svanito in A
[345]aulam ] Segue: Ex[te]rius vero super easdem fores ecclesie est [imago (ymago E) salvatoris. Hinc] et hinc imagines (ymagines E) gabrielis et michaelis (michaelis et gabrielis E) in A (dove sono svanite le lettere chiuse tra parentesi quadre) E
[346]In ̴ basilicae ] In porticu vero E
[347]In ̴ oratorium ] Svanito in A
[348]apostoli om. J
[349]quidem oratorio ] Svanito in A, oratorio E, quidem est J
[350]papa ] pontifex M, pape B
[351]ecclesiam ] hanc ecclesiam E
[352]debet om. A2
[353]stationibus istius basilicae ] sepedicta ecclesia sancti salvatoris et sancti iohannis baptiste AE
[354]exiens ] exigens B
[355]basilicam ] ecclesiam AE
[356]sacrosanctum om. AE
[357]dominicum ] sancti salvatoris principale AE
[358]altarium om. A
[359]principatum ] In AE si salta al cap. 11
[360]Caelestinus ] clemens annullato, e scritto celestinus in margine, dalla stessa mano, B
[361]curiam ] In Lauer segue in pilo marmoreo cum capitibus leonum
[362]Caelestinus ̴ canonicorum ] Aggiunto da mano poster. in righi lasciati in bianco; seguono poi sempre in bianco altri sette righi A2; trasporta più innanzi J; canonicorum ] om. J, in Lauer segue in pilo cum imaginibus, in B si salta un rigo
[363]latere om. J
[364]sancti Antonini martiris ] La mano di cui sopra ha corretto sancti in sancte e scritto nell’interl. marie de reposo in A2; MB hanno questa seconda lezione (beate e repeso B)
[365]Sabinensis ] sabinus M
[366]ecclesiam ] ecclesia J
[367]dominico ] domini J
[368]circumdatam ] circumdata J
[369]ad om. J
[370]etiam ] et J
[371].XXVIII. ] Dopo questo numero fu lasciata in bianco in Av più di mezza carta, in cui una mano posteriore ha scritto il seguente passo, che è anche in B: In nomine domini [amen. Anno incarnationis om. A2] M.CC.LXXXXVII die * * mensis [februarii lacuna A2] consecratum fuit altare capituli ad honorem dei et beate marie magdalene de mandato domini bonifacii (bonifatii B) pape .VIII. per dominum Gerardum de Parma episcopum Sabinensem. In quo altari recondidit corpus ipsius [beate agg. B] marie [magdalene agg. B] sine capite et brachium (brachio B) beati Zacarie, (Zacharie B) et reliquias multorum aliorum sanctorum. L’ediz. Del Mabillon e il cod. B inseriscono qui la seguente lista dei giudici: Iudicum alii sunt Palatini, quos ordinarios vocamus, alii consulares distributi per iudicatus, alii pedanei a consulibus creati. In Romano vero imperio et in Romana usque hodie ecclesia septem (.VII. B) iudices sunt palatini, qui ordinarii vocantur, qui ordinant imperatorem, et cum Romanis clericis eligunt papam, quorum nomina hec sunt. Primus primicerius, secundus qui dicitur secundicerius, qui ab ipsis officiis nomen accipiunt. Hi (Hii B) dextera levaque vallantes (vaslentes B) imperatorem, quodammodo cum illo videntur regnare, sine quibus aliquid magnum non potest constituere imperator. Sed in Romana [corr. da cathedrali in B] ecclesia in omnibus processionibus manuatim ducunt papam, cedentibus episcopis et ceteris magnatibus, et in maioribus festivitatibus octavam super omnes episcopos legunt lectionem. Tertius est arcarius qui preest tributis. Quartus saccellarius, qui stipendia erogat militibus, et Rome sabbato scrutiniorum dat elemosynam, et Romanis episcopis et clericis et ordinariis largitur presbyteria. Quintus est protoscrinarius, qui preest scrinariis, quos tabelliones vocamus. Sextus primus defensor, qui preest defensoribus, quos advocatos nominamus. Septimus amminiculator intercedens pro (et B) pupillis et viduis, pro afflictis et captivis. Pro criminalibus hi non iudicant, nec in quemquam mortiferam dictant sententiam, et Rome clerici sunt, ad nullos umquam alios ordines promovendi. Alii vero, qui dicuntur consules, iudicatus regunt, et reos legibus puniunt, et pro qualitate criminis (criminum B) in noxios dictant sententiam. A2, invece di questa lista, fa seguire il cap. 16. J inserisce Caelestinus papa .III. iacet iuxta sanctam Mariam de Reposo. Alexander papa .III. iacet ante pulpitum ecclesiae, vel iuxta viam quando imus ad curiam, Clemens papa .III. iacet ante chorum canonicorum, presente nel cap.10. In B, dopo la lista, segue un catalogo dei papi (Incipiunt nomina Romanorum pontificum) da san Pietro a Pio II, continuato da altre mani fino a Paolo IIII, poi viene un provinciale (Incipit provincialis) e quindi si ripete il cap. 4.
[372]basilicam ] ecclesiam sancti AE
[373]…… ] Le lettere in A1 sono svanite e si legge solo d an̅ qu̅a̅. In J invece mancano. In B non è segnata alcuna lacuna
[374]apostolica ] apostolicam A1
[375]virginum om. B
[376]sanctarum ̴ praecepisset ] sancti andree (et E, invece di apostoli) sancte lucie. Sub alia est absida (absida est E) altare sanctarum martine (rufine E) et secunde sororum in [quo corpora recondita sun]t (earum condita sunt corpora E) earundem virginum A (dove sono svanite le lettere tra parentesi quadra) E
[377]tantummodo ] tantum E
[378]recondita ] condita E
[379]pretiosa om. E
[380]Domnio ] dominio J
[381]sanctus Anastasius om. E
[382]sanctus Asterius om. E
[383]sanctus Telius om. E
[384]sanctus Paulinianus om. E
[385]Gaianus ] gaius E, sanctus anastasius, sanctus asterius, sanctus telius, sanctus paulianus E
[386]Tertium ] Tertius A
[387]est om. E
[388]Fontes ] Fontes vero AE
[389]ubi fuit Constantini om. E
[390]imperatoris fuit camera ] imperatoris camera AE
[391]beati ] sancti B
[392]argenteam om. J
[393]Oratoria ̴ reposuit ] hilarius (hylarius E) papa fecit hoc oratorium … nem quod diximus oratorium (nem ̴ oratorium om. E) AE
[394]Tit. om. AEJ
[395]postmodum om. E
[396]est om. E
[397]beatus papa Gregorius ] gregorius sanctus A, sanctus gregorius E
[398]antiphonarium ̴ scripsit ] scripsit antiphonarium A, dictavit antiphonarium E
[399]multum om. E
[400]constructum ] constitutum B
[401]pensat ] pensant JB
[402]pondus om. A1
[403]lampadas ] lampades J
[404]fundente ] fundantes J
[405]a dextris ] a sinistris J
[406]et om. B
[407]Quod ̴ porfireticis ] om. AE
[408]satis om. J
[409]satis proximum ] Svanito in A
[410]sancti papae ] S. J
[411]hodie lectulus ] Svanito in A
[412]sanctus om. J
[413]aram permanere ] Svanito in A, che salta poi al cap. 14. B salta invece al passo «Inde nonnulli dubitant»…(v. nota 197), J al passo In nomine domini amen. Anno .M. .CCC. .XI. mense ianuari, prima dominica post octavam nativitatis domini consecratum fuit altare capelle beati ioannis baptiste in fontibus, et in eodem altari sub lapide superiori recondite sunt sanctissime reliquie, preter illas que sunt in tabula inferiori, quorum nomina ignoramus. Videlicet... (v. nota 584)
[414]Tit. om. AEJ, om. il cap. A2
[415]In eodem namque sacro palatio ] In sacro namque palatio MJB
[416]est quoddam ] quod est E
[417]Primum ] Primum quidem E
[418]sunt ] supra J
[419]illa om. MA1JB
[420]et om. MB
[421]umbilicus et praeputium ] Svanito in A
[422]Umbilicus ̴ Domini ] umbilicus domini nostri ihesu (Jesu M) christi MJBA1 (qui le parole domini ̴Christi sono state riscritte poi sopra altre parole abrase); umbilicus domini et preputium circoncisionis eius E
[423]in Exaltatione om. J
[424]Basilicam ̴ Constantiniana ] ecclesiam sancti iohannis AB
[425]capsa ] capsula J
[426]et om. E
[427]Nostri ̴ Christi ] om. A
[428]capsa ] capsula J
[429]deaurata ] que deaurata E
[430]ubi ] ibi E, corr., pare, su ubi
[431]illo om. E
[432]devicto Chosroë ] victo cosdroe E
[433]secum ] Segue Rome in AE
[434]tulit ] detulit E
[435]martyris ] in AB segue quod ibi valentinianus (valentianus E) imperator attulit
[436]os ] ossum A
[437]et om. MEB
[438]eadem om. E
[439]arca ] così MB
[440]Domini om. A; in E segue et de canna idest arundine
[441]eiusdem Caenae ] cene domini A, eiusdem cene domini J
[442]Et ̴ arundine om. E
[443]et ] al posto di et una o due parole svanite in A
[444]imago ] quedam imago A
[445]officio ] obsequio E
[446]huius om. E
[447]ista sunt om. J
[448]lapis ] de lapide E
[449]consedit ] sedit E
[450]Maria ] maria virgo J
[451]lapis de sancto lordane ] de lapide iordanis E
[452]Dominus ] ihesus E
[453]lapis de sancta Bethleem ] de lapide sancta bethleem E
[454]lapis de monte Oliveti ] de lapide montis oliveti E
[455]sancta om. E
[456]sancta petra ] de lapide in quo E
[457]ubi Dominus fuit ligatus et ] In A la lettura è incerta; le parole sembrano di numero minore e la prima parrebbe dn̅m̅
[458]Ubi ̴ requievit om. E
[459]Lithostrotos ] In A parrebbe corretto in lithostratos, listrostatos E, lichostratos J
[460]Sancta ̴ ubi ] de lapide in quo E
[461]est ] fuit E
[462]lapis de monte ] de lapide montis E
[463]lapis in quo ] de lapide in quo E
[464]est om. J
[465]in monte om. E, monte thabor J
[466]sancto om. E
[467]puer natus om. E
[468]Sinai ] syna A2B, syna E, precedentemente Syon
[469]lapis de sepulchro ] de lapide sepulchri E
[470]Et super hoc ̴ Mariae ] La scrittura di questi righi è molto svanita in A
[471]sanctorum om. E
[472]Sanctorum ̴ capita ] om. J
[473]de om. E
[474]corporis eius ] sui corporis A
[475]in eodem oratorio reliquiae ] in eadem reliquie E
[476]aliorum ] Il resto della carta in bianco in A1, dove poi segue il cap. 14
[477]facit om. E
[478]apostolicus tantum ] papa tantum E
[479]Vel ̴ cardinalis ] vel episcopus cardinalis E
[480]In illo ̴ legitimus ] om. JB
[481]In AE segue il cap. 4
[482]Tit. om. J
[483]sua ] sui E
[484]revolutione ] volutione E
[485]nonis ] nonas AE
[486]celebratur ] celebravit B
[487]insuper om. E
[488]venerabilis om. E
[489]in ordine ] Svanito in A
[490]celebrare ] AE aggiungono (in A sono svanite le parole tra parentesi quadre): Hoc altare de argento [et] de (om. E) auro (coopertum est agg. E) est (et E) inter columnas [IIII] (quatuor columpnas E) argenteas [sub cyborio]. In dextera est aureus parvus quidam (om. E) crucifixus; [in sinistra] argenteus alter maior crucifixus (in sinistra ̴crucifixus om. E); om. A1J
[491]In ara vero ] In hac ara … bantur reliquie A, In hac ara s̅c̅a̅ E
[492]huius venerabilis ecclesie ] om. E
[493]Tra ecclesiae e reconditae una o due parole rase in A1
[494]eiusdem Virginis ] eius E
[495]winplio ] uuinphio A, uuimplo E, uuinplio J, uuimplio B
[496]ibi est om. E, ubi est J
[497]sunt ibi ] sanctissime ubi fuerunt AE
[498]apostolo ] apostoli J
[499]De ̴ nominatur ] sanctus mathyas apostolus ut dicunt plurimi in hac iacet ecclesia E
[500]Sanctae ] beate B
[501]requiescit ] est reconditum J
[502]quia ] quod E
[503]Quia ̴ reconditum ] sub altari maiori, quidam quod reconditum est intra, altare E
[504]terram ] terra E
[505]sicut ̴ altari ] om. E; altari ] altare J
[506]In ̴ alium ] om. E
[507]Mariae ] In A segue, pare, maioris svanito, Marie maioris E
[508]Quae ̴ absida ] om. E
[509]altare ] In A si passa all’altra carta, lasciando in principio tre righi in bianco, poi segue Sicut enim in gestis beati Silvestri…, presente nel cap. 1. In A1 il resto della carta in bianco. In J il resto della pagina è in bianco e poi segue cap. 18.
[510]Tit. om. E
[511]Septem ̴ sunt ] Septem cardinals episcopi hii sunt prime sedis E
[512]episcopus Sanctae Rufinae, episcopus Albanensis ] ep. albanensis. ep. s. rufine E
[513]Sabinensis ] saviniensis E
[514]Tusculanensis ] tusculanus MB
[515]Praenestinensis ] prenestrinensis J
[516]sunt hii om. E
[517]Pudentianae ] potentiane E
[518]Cardinales ̴ Clementis ] Trasporta dopo Susanne E
[519]sunt hii om. E
[520]Transtiberim ] transtyberim E
[521]Grisogoni ] Chrysogoni M
[522]Anastasiae ] anastasye E
[523]Damaso ] damasco E
[524]sunt hii om. E
[525]Nerei ] nerey E
[526]Achillei ] achyllei E
[527]Sixti ] syxti E
[528]Susannae ] In E seg. ubi sunt capita sanctorum cosme et damiani
[529]sunt hii om. E
[530]Lucina ] licina A1
[531]Caelio ] cilio E
[532]Diaconiae ] Diacones EJ
[533]Donnica ] Dominica M, dn̅ica EJ
[534]archidiaconus ] archidiaconatus E
[535]in Circo ] palatii in cyrco E
[536]Septa ] Septem M
[537]Solia ] solis EJ, s̅o̅l̅ B
[538]Damiani ] damiani palatii E
[539]Adriani ] adriani palatii E
[540]Bachi ] Bacchi M
[541]Theodori ] theoderici palatii E
[542]Georgii ] georgii palatii E
[543]Graeca ] greca palatii E
[544]Nicolay ] Nicolai MJB, nicholai E
[545]Eustasii ] Eustachii MEJ, eustacii B
[546]Aquiro ] adquiro E
[547]Lata ] Latina E
[548]capite ] caput E
[549]Suburae ] Suburrae M, om. J
[550]Quirici ] Il resto della carta in bianco in A1
[551]Palatio ] palatio LXX regum E
[552]ibi ] ubi J
[553]caput om. J
[554]brachii ] et brachium E
[555]apostoli om. E
[556]Aventino ] adventino E
[557]ibi ] ubi J
[558]est de corpore sancti Savini ] est corpus sancti sabini E
[559]Alexii ] alexis E
[560]Sanctorum Priscae ] s. priscile J
[561]martyris om. E
[562]Pancratii ] panchratii E
[563]in via Aurelia ] martiris J
[564]Ravennantium ] venantium E
[565]Transtiberim ] transtyberim EB
[566]et Damiani om. E
[567]Item om. E
[568]ara ] arca J
[569]Basilii ] blasii E
[570]Traiani ] trayani B
[571]sub om. MB
[572]Suburae ] bur su rasura A1, Suburrae M
[573]Suburae monte ] subura monte E
[574]Panisperna ] parisperna A1, pariperna EJB
[575]Tiberim ] tyberim EB
[576]Scottorum ] scotorum EJ
[577]ubi ] ibi B
[578]Vincula ] Il resto della carta in bianco in A1 e poi segue DE CASU ET REPARATIONE ISTIUS BASILICAE, QUO TEMPORE FUERIT FACTA A SERGIO PAPA III, ET DONIS ATQUE ORNAMENTIS QUAE OPTULIT IN IPSA, SICUT IN EPITACIIS PARIETUM HINC INDE SCRIBITUR IUXTA COLUMNAS AENEAS (prima del cap.18). In E segue Epistola sancti Iheronimi presbiteri ad Damasum episcopum urbis Rome e Rescriptio beati Damasi pape ad beatum Iheronimum, poi, lasciata circa un terzo di colonna in bianco, il catalogo dei papi da san Pietro a Innocenzo VI, ma da Urbano III a Innocenzo VI la mano è diversa, sebbene antica. In J, dopo un rigo in bianco, segue Hoc etiam manifestioribus documentis eloquentissime…,presente nel cap. 6. In B segue DE CASU ET REPARATIONE ISTIUS BASILICAE, QUO TEMPORE FUERIT FACTA A SERGIO PAPA III, ET DONIS ATQUE ORNAMENTIS, QUAE OPTULIT IN IPSA, SICUT IN EPITACIIS PARIETUM HINC INDE SCRIBITUR IUXTA COLUMNAS AENEAS (prima del cap.18).
[579]DE ̴ IMPERATOR ] QUANDO EDIFICATA FUIT ECCLESIA ISTA LATERANENSIS A, DE ORNAMENTIS QUE CONSTANTINUS IMPERATOR OPTULIT (CONTULIT B) IN EADEM ECCLESIA A1B
[580]Supramemoratus ̴ composuit ] ista in eadem basilica dona (dono J) optulit atque ad honorem salvatoris in ornamentis ipsius composuit A1JB
[581]Sicut ̴ habet ] Temporibus sancti Silvestri pape, constantinus imperator fecit basilicam constantinianam et alias quas ornavit, ubi posuit dono cameram ex auro purissimo totam basilicam, fastigiumm argenteum qui habet A
[582]fronte ] frontem J
[583]Salvatorem ] salvatoris J
[584]circumsedentes ] om. AA1J, circumsedere B. In A2 segue, nella carta successiva, di mano poster. Anno ab incarnatione verbi .M. .CC. .XV. celebrata est sancta et universalis sinodus Rome in ecclesia Salvatoris que Constantiniana vocatur domino Innocentio III..., e gli atti di questo sinodo continuano per sette carte. Poi una carta in bianco (il passo è anche in J) e la seguente nuova consacrazione dell’altare di S. Giovanni Battista in Fontibus, fatta (come avverte il Lauer, op. cit. p. 407 nota I) senza dubbio in seguito all’incendio della basilica: In nomine domini amen. Anno .M. .CCC. .XI. mense ianuari, prima dominica post octavam nativitatis domini consecratum fuit altare capelle beati Ioannis Baptiste in fontibus, et in eodem altari sub lapide superiori recondite sunt sanctissime reliquie, preter illas que sunt in tabula inferiori, quorum nomina ignoramus. Videlicet... In J segue cap. 13; in A2 nella carta stessa segue un catalogo dei papi da san Pietro ad Urbano IIII, continuando poi da altre mani fino a Paolo IIII. Poi segue Inferius hoc ponendum, ubi inveneris hoc signum † e il passo Hoc etiam ̴ Testamenti (parte finale del cap.6); quindi, nella carta seguente, di altra mano: Incipiunt versus Nicholai Maniacutii ad incorrupta nomina pontificum conservanda, ne videlicet dicamus eleutherius pro Eleuther et Ylarius pro ylarus et ad cognoscendum qui sunt antiquiores, e i relativi versi; poi la Concessio facta ecclesie romane a Constantino imperatore, pubblicata dal Lauer, poi, di altra mano, ancora: Incipit provincialis (che è anche in B) in cui sono elencate le cinque chiese patriarcali e i cardinali ad esse assegnati, a cui segue l’elenco dei cardinali preti e dei diaconi. In A2 seguono altre scritture, di mani diverse.
[585]singuli om. AJ
[586]nonagenas .VI. ] .XCVI. A
[587]Cum ̴ purissimi ] argento A
[588]a tergo ] a retro A
[589]abside ] absida A1JB
[590]ex argento om. A1JB
[591]ex argento purissimo om. A
[592]pensat ] pensant J
[593].XXV. om. B
[594]dolatico ] dotalicium A
[595]quod ] qui A
[596]pendet ] pendent J
[597]fastigio ] fastigium A
[598]qui ] que A1B
[599]singulas ] singule A
[600]trimmae ] trimine B
[601]quingentas ] quinquaginta J; cameram ̴quinquegentas ] om. A
[602].VI. ] .VII. A
[603]quae pensant singula ] pensantes singuli A
[604].XXX. ̴ libras ] om. J
[605]patenas ̴ tricenas ] om. A1B
[606]corallo ] coralli A
[607]qui pensat ] pensant J
[608].III. ] Nei codd., eccetto A, segue catenas argenteas .XVI. que pensant singule libras tricenas
[609]qui pensant ] pensantes A
[610].XV. ̴ libras ] om. J
[611].L. ] .II. A
[612]singulae om. A
[613].III. ̴ medemnos ] om. A1B
[614]singulos ] In J segue: Amas ex auro purissimo duas, pensantes singule libras .L. portantes singule medempnos .III.
[615]Ex ̴ purissimo ] aureos A
[616]pensantes ] qui pensant A
[617]singuli om. A
[618]Calices ̴ singulas ] Pospone a calices ̴ binas J
[619]Minores ̴ singuli ] argenteos ministros minores .LXX. qui pensant A
[620]Ornamentum in basilica ] ornatum basilice A
[621]in ̴ pisticum ] om. A
[622]candelae ] candela J
[623]qui pensant ] pensantes A
[624]singuli om. A
[625]ardet ] ardent J
[626]nardinum ] nardi A
[627]fara ] ara J
[628]Basilicae ̴ singula ] ecclesie .XLV. pensantes singuli A
[629]Ad ̴ basilicae ] partem dextram A
[630]Argentea ̴ singula ] .XL. pesantes singuli ex argento A
[631].XX.; fara om. A
[632]singula om. A
[633]quae ] qui A
[634].VIII. ] .VII. AJB
[635]quae ] qui A
[636]interclusa ] interclusum A
[637]prophetarum ] pape. Farum A
[638]quae pensant singula ] pensantes singuli A
[639].CCC. ] trecentenis A e segue il titolo DE DONIS EIUSDEM ECCLESIE
[640]constituit ] constituit constantinus A
[641]in om. A
[642]Quibus ̴ luminum ] om. J
[643]massam Garilianam ] massa zargiliana A
[644]territorio Suesano ] in territorio suesano A
[645]praestantem ] prestantes per A
[646]massam Mauronicam ] massa bauronica A
[647]suprascripto ] supradicto J
[648]praestantem ] prestantes con la s finale annullata A
[649]solidos ] solidos singulis annis A
[650]massam Maurinam ] massa ariane A
[651]praestantem ] prestante A
[652]solidos ] solis J
[653]massam Urbanam ] massa urbana A
[654]Antiano ] antionense A
[655]praestantem ] prestante A
[656]massam ̴ .CCXL. ] om. J; massam ̴ .CCC. A
[657]massam Sentilianam ] massa sentiliana A
[658]praestantem ] prestante A
[659]massam ] massa A
[660]Catenae ] catenense A
[661]praestantem ] prestante A
[662]Massam ̴ quinquagita ] om. A
[663].XXX. ] .X. A
[664]aromaticum ] aromate A
[665]annos singulos ] annis singulis A
[666]Tit. om. J, saltando due righi; ET ̴ EIUS ] om. A
[667]parte ] Segue ex argento A
[668]intrinsecus ] forinsecus A
[669]et om. J
[670]et om. A
[671]continet ] tenet A
[672]ex argento purissimo om. A
[673]pensavit ] pensant ABJ
[674]columna porfiretica ] columnam porfireticam A
[675]portat fialam ] portant fialem J
[676]Fialam ̴ candela ] holam candele A
[677]pensat ] pensant J
[678]diebus ] in diebus JB
[679]Ardet ̴ .CC. ] ardent in diebus pasce lib. balsami .CC. ubi A; Segue ubi negli altri codd.
[680]stippa ] tippa codd.
[681]Ubi ̴ amianti ] om. A; ubi ̴ amanti J
[682]labium ] labio A
[683]ex auro purissimo ] aureum A
[684]tenentem ] tenentibus A2
[685]qui pensat ] pen̅s A
[686].CXXV. ] .CCXX. A
[687]argenti ] argenteos A
[688]pensaverunt ] pen̅s singuli A
[689]thimiamateria ] timiamaterium A
[690]aurea ] aureum A, auri J
[691]Et ̴.X. ] .XLVIIII. libras A; il resto del cap. manca, e segue invece, di altra mano, ma dello stesso tempo, il cap. 3
[692]solidos ] solis J
[693]suprascripto ] supradicto J
[694]Corano ] La a pare corretta su o A1, corono J
[695]massam ̴ .CC. ] om. J
[696].CCCL. ] .L.CC. J
[697]solidos ] solis J
[698]Iuncis ] iunctis J
[699].X. ] Segue un altro .X. abraso o svanito A1
[700].DCCXX. ̴ solidos ] om. J
[701]in territorio Cretas ] in cretas codici
[702]quingentos ] In J segue massam valxaridiariam territorio numidie
[703]Praestantem ̴ Amazon ] prestantem solidos .DCCXX. amasson J
[704].CCXII. ] .CCXXII. J
[705]semis ] In A1B segue DE ORATORIIS AD FONTES, ET DE SANCTUARIIS ET DONIS EORUM, che si trova prima del cap. 11. In J si saltano tre righi e segue Sicut enim in gestit beati…, presente nel cap. 1.
[706]fuerunt ] fuerant J
[707]Celebrabantur ] ba nell’interl. con inchiostro più chiaro A1
[708]virgultis ] virgultorum A1JB
[709]itaque ] igitur A1 (su rasura) JB
[710]praefatus om. B
[711]alicuius om. B
[712]relevatione ] revelatione A
[713]ad ] Aggiunto nell’interl. da mano poster. in A
[714]papa ] In A si salta un rigo
[715]Postquam ] In A1 si è lasciato il resto del rigo in bianco per mettere evidentemente il titolo
[716]sancte Iohannes Baptista ] sancti Iohannis Baptiste codici
[717]praefatus ] om. A
[718]ex ea ] de ea A
[719]fuissent ] fuisset B
[720]vero ] non B
[721]esset om. A
[722]constitutes ] constitutes J
[723]omisit ] misit B
[724]crucifixo ] crucifixio A
[725]ligatum ] ligatam J
[726]Vas ̴ gemmis ] om. B
[727].XXX. et .VIIII. ] .XXX. et .VIII. J
[728]patenam ] patena J
[729].III. ] .IIII. J
[730]fibulam ] fubulam A2
[731]et om. J
[732]rexerit ] revixit J
[733]artus ] arcus J
[734]papa ] In A segue, di altra mano IN CHRISTI NOMINE. BREVE RECORDATIONIS DE CONSUETUDINE ALTARIS SANCTI SALVATORIS, QUID INDE CLERICIS EIUSDEM ECCLESIAE VEL IPSI ECCLESIAE COMPETAT DE MEDIETATE SCILICET EPISCOPORUM, presente prima del cap. 19.
[735]Siquis ̴ sublata ] Hanno solo A1J; sublata ] In A1 segue, di carattere un po’ diverso dal precedente, ma della stessa epoca (e con titolo della stessa mano dei precedenti) DE STATIONIBUS ROMANI PONTIFICIS IN FESTIVITATIBUS ET IN XLa, e dopo questo elenco di stazioni, nella carta successiva, lasciata in bianco nel retto e nel verso, una E iniziale grande a colori, e poi, nella carta ancora successiva, di altra mano, ma anch’essa antica. In J segue cap. 16. In B il testo finisce, e segue PONTIFICES ECCLESIE CONSTANTINOPOLITANE, cioè un elenco di cinquantacinque pontefici da Alexander confessor a Photius invasor sedis.
[736]crismarii ] crismatis J
[737]sancti ] sancto J
[738].II. ] III J corr. su II
[739]altare om. J
[740]Feria ̴ caseum ] om. J
[741]In ̴ vinum ] om. AJ
[742]illi ] illis J
[743]iactat ] iactant AJ
[744]et om. J
[745]Unum ̴ aliud ] unam br per parium. Unum AJ
[746]maius ̴ altare ] om. J
[747]similiter om. J
[748]Iohannis ] iohannis baptiste J
[749]Exaltatione ] exultatione J
[750]capita ] In A segue In sabbato vero pro mundatione ecclesie tria capita
[751]condiatur ] debet condiri AJ
[752]cubiculariis ] cubicularius J
[753]acolitis ] acolitus J
[754]lampades ] lampadas corr. poster. in lampades J
[755]responsoria om. J
[756]cinturae ] scinture J
[757]lampadas ] lampades J, lampades corr. su lampadas A
[758]canonicorum ] In A il resto della carta è in bianco, ma si vedono tracce di scrittura svanita. Nella carta seguente comincia la redazione A1
[759]beati om. J
[760]Salvatoris ] InJ segue, dopo tre righi in bianco per il titolo, cap. 15.